Ksiądz antysemita. Słów kilka o Stanisławie Trzeciaku

Niewątpliwie ksiądz Stanisław Trzeciak jest dziś kojarzony z antysemickimi poglądami nagonkami. Kapłan wyraźnie przekonywał, że Żydów należy wypędzić z kraje. Swoje przekonania opisywał w licznych publikacjach i artykułach oraz w pracy na rzecz okupanta. 

Ksiądz pochodził z chłopskiej rodziny Jana i Katarzyny z Majcherów. Ukończył gimnazjum w Rzeszowie, seminarium duchowne w Przemyślu, gdzie w 1898 otrzymał święcenia kapłańskie, studia teologiczne na Uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim oraz w Wiedniu, Rzymie, Krakowie (doktorat z teologii) i Jerozolimie. W latach 1903–1905 prowadził w Egipcie i Palestynie prace badawcze nad tamtejszą przyrodą, topografią krain biblijnych, warunkami klimatycznymi i chorobami, zwłaszcza trądem, a także badał psychikę i kulturę narodów Bliskiego Wschodu.

W latach 1906–1907 sekretarz konsystorza biskupiego w Przemyślu. Od 1907 do 1918 profesor Akademii Duchownej w Petersburgu. W 1912 został członkiem Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Archeologicznego. Badania nad zwalczaniem trądu prowadził również w Bergen, a ich wyniki opublikował na światowej wystawie higienicznej w Petersburgu. Był współredaktorem „Przeglądu Kościelnego” oraz współpracownikiem „Monumenta Judaica”. Jego publikacje opisywały badania nad problemami wierzeniowymi, kwestiami żydowskimi i kulturą narodów Bliskiego Wschodu, a rezultatem tej działalności były państwowe odznaczenia polskie, rumuńskie, węgierskie, jugosłowiańskie i niemieckie.

Udzielał się m.in. w Polskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny, którego był współzałożycielem. Wziął również udział w obronie Lwowa, a w 1921 roku zainicjował akcję mającą na celu pomoc dzieciom, które powracały z Rosji. 

W latach 1923–1928 proboszcz w parafii w Dębowcu. W 1923 otrzymał godność Szambelana Jego Świątobliwości Ojca św. Od 1928 rektor kościoła św. Jacka w Warszawie, następnie proboszcz parafii św. Antoniego z Padwy. Był jednym z założycieli prometejskiej placówki – Instytutu Wschodniego w Warszawie. W latach 1926–1939 zasiadał w zarządzie tej placówki, był również wykładowcą funkcjonującej w murach Instytutu Szkoły Wschodoznawczej.

Sam Trzeciak mimo wielu działalności kojarzony jest zwłaszcza z ruchami antysemickimi w Polsce. Sam uważany za jego z czołowych teoretyków tej ideologii w Polsce. Współpracował ze Związkiem Popierania Polskiego Stanu Posiadania, który był organizacją propagującą ideologię ONR. Bezpośrednio przed wybuchem wojny zbliżył się zwłaszcza do frakcji ONR-ABC. W wyborach samorządowych, do których ONR szedł z hasłem „odżydzenia Warszawy”, poparł to teoretycznie nielegalne ugrupowanie[5]. W swoich przemówieniach nawoływał do usunięcia wszystkich Żydów z Warszawy.

W marcu 1939 roku na łamach Małego Dziennika wychwalał Hitlera, który jego zdaniem kontynuował antyżydowskie ustawodawstwo Kościoła katolickiego. Sądził, że Żydzi w Polsce, podobnie jak w III Rzeszy, powinni mieszkać wyłącznie na terenie odizolowanych gett i mieć obowiązek noszenia oznaczeń na odzieży, na przykład w postaci żółtych łat.

Sprawom żydowskim poświęcił wiele publikacji. Należą do nich "Ubój rytualny w świetle Biblii i Talmudu w 1935 roku", którego Trzeciak był wyraźnym przeciwnikiem, czy "Talmud o gojach a kwestia żydowska w Polsce" z 1939 roku gdzie wyznawał podobne poglądy do faszystowskich Niemców. Trzeciak został powołany przez komisję sejmową jako rzeczoznawca w sprawie uboju rytualnego.

Przytaczane przez niego dane stanowiły blisko 50% wszystkich dochodów żydowskich gmin wyznaniowych w II RP. Trzeciak został powołany przez komisję sejmową jako rzeczoznawca; jego ówczesne wystąpienie zostało opublikowane w broszurze Ubój rytualny czy mechaniczny? Opinia rzeczoznawcy wypowiedziana na posiedzeniu Komisji Administracji i Gospodarki Sejmu Polskiego 5 III 1936 (Warszawa 1936).

W 1939 roku był członkiem i założycielem Narodowej Organizacji Radykalnej, który w literaturze funkcjonował także jako Narodowy Obóz Rewolucji. Organizacja miała charakter narodowo-radykalny. Kolaborowała z Niemcami, a jej korzenie wywodziły się z Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga. Po przejęciu władzy przez cywilną administrację Generalnego Gubernatorstwa i po wydanym przez Hitlera w kwietniu 1940 zakazie współpracy z politycznymi organizacjami w Polsce, NOR została pozbawiona ochrony i współpracy ze strony nazistów. 8 maja 1940 lider Andrzej Świetlicki został aresztowany i uwięziony na Pawiaku. 20 czerwca 1940 został rozstrzelany w Palmirach, co zakończyło działalność NOR.

Dobre znajomości Trzeciaka z Niemcami przydało się w uwolnieniu z obozu w Kołatowie na Litwie pułkownika Ignacego Oziewicza. Kapłan pracował w Propagandabteilung jako specjalista od spraw żydowskich i jego antysemickie artykuły były publikowane na łamach prasy wydawanej przez okupanta. Cytaty z jego książek umieszczano na nazistowskich plakatach antysemickich. Na swoim sumieniu miał również donos na księdza Tadeusza Pudra, który został aresztowany i osadzony w więzieniu na Rakowieckiej. 

Ostatecznie Trzeciak zginął zastrzelony przez szeregowego żołnierza 8 sierpnia. Mimo swoich powiązań nie uniknął śmierci ze strony niemieckiego okupanta. W trakcie Powstania Warszawskiego Trzeciak pokazał Niemcom dokumenty oraz odznaczenia. Przekonał aby schronieni w jego kościele Polacy nie zostali zgładzeni. Niemcy wycofali się ale powrócili następnego dnia. Zgromadzonych w kościele pognano na Wolę, a następnie do obozu w Pruszkowie. 

Publikacje

Wrażenia z podróży do Egiptu (Poznań 1904)
Literatura i religia u Żydów w czasach Chrystusa Pana (Warszawa 1911)
Rozwój naturalny Chrystianizmu z innych religii albo Teorye pana Andrzeja Niemojewskiego w świetle nauki (Petersburg 1912)
Talmud, bolszewizm i projekt prawa małżeńskiego w Polsce (Warszawa 1932)
Żyd jako obrońca ślubów cywilnych i rozwodów dla katolików (Warszawa 1932)
Mesjanizm a kwestia żydowska (Warszawa 1934)
Program światowej polityki żydowskiej/konspiracja i dekonspiracja (Warszawa 1936)
Pornografia narzędziem obcych agentur (Warszawa 1938)
Talmud o gojach a kwestia żydowska w Polsce (Warszawa 1939), (Krzeszowice 2000) ISBN 83-88020-31-5

[ZT]6[/ZT]

[ZT]3[/ZT]